Evrimin Bir Faktörü - Karşılıklı Yardımlaşma

Kropotkin'in en teml eserlerinden biri olan Karşılık Yardımlaşma, aynı zamanda Malthusçu "hayatta kalma mücadelesi"ne ve Darwincilere verilmiş bir yanıttır. İnsan nüfusunun mevcut yiyecek arzından daha hızlı bir artış gösterdiğini ileri süren Malthus, dengenin ancak, kıtlık, hastalık ve savaş sonucu, güçsüzlerin elenmesiyle korunacağını söylüyordu. Malthus'un, "hayatta kalma mücadelese" olarak formüle ettiiği bu anlayış, herkesin herkese karşı sürekli rekabetine dayanıyordu. Sonraki yıllarda Darwin, rekabet ve hayatta kalma mücadelesinin, güçlü türleri koruyup güçsüzleri elemesini evrimin belirleyici faktörü olarak açıkladığında, Malthusçuluk, biyolojik alanda da güçlü bir destek bulmuş oldu. Darwin'in izleyicileri ise, onun uyarılarına rağmen bu "acımasız mücadele"yi biyolojik bir ilke olarak evrimin biricik kana susamış "gladyatör gösterisi" gibi sunan yeni Darwincilerin "sürekli mücadele" anlayışı, eşitlikçi, dayanışmacı, özgür toplum düşüncesine de ölümcül bir saldırıydı. Bu nedenle, Malthus ve yeni Darwincilere yanıt vermek neredeyse zorunlu hale gelmişti. Yanıt; ünlü anarşist ve doğa bilimci Pyotr Kropotkin'den geldi.

Kropotkin, aynı türün bireyleri arasında mücadeleden çok, yardımlaşmanın sayısız kanıtını, onlarca hayvan türünü örnek vererek gösteriyordu. Karşılıklı yardımlaşmanın bir evrim faktörü olarak insan dünyasındaki rolü üzerinde de duran Kropotkin, vahşi ve yarı vahşi klanların, köy komünlerinin ve ortaçağ özgür şehir cumhuriyetleri döneminin karşılıklı yardımlaşma kurumlarını detaylarıyla inceler. Osmanlı döneminin esnaf loncalarını da bir örnek olarak ele alan ve her türlü karşılıklı yardımlaşma kurumuna öldürücü darbenin Avrupa'da Kilise ve Devlet tarafından ancak on altıncı yüzyılda indirildiğini ileri sürer.

Biyoloji ve sosyolojinin insan ve hayvan davranışlarına dair yeni bulguları, Kropotkin'in yüz yıl önce vardığı sonuçları bugün hemen hemen bütünüyle doğruluyor.